راه‌های تجاری و دالان‌های (کریدورهای) تجارت بین‌الملل یکی از محورهای مهم قدرت بوده و هستند و از زمانی که چین ابتکار یک کمربند، یک جاده را برای احیای راه باستانی ابریشم مطرح کرد، درصدد بود سه مسیر تجاری از چین به سمت اروپا را بازگشایی کند. رقابت برای ایجاد کریدورهای جدید تجاری در منطقه‌ای که هارتلند یا قلب جهان نیز نامیده می شود، بالا گرفته است و آمریکا که رهبری غرب در این رقابت بین‌المللی با چین را برعهده دارد، تمام تلاش خود را برای شکست چین در پروژه یک کمربند، یک جاده به کار بسته است.
ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود، هم در مسیر کریدورهای شرقی – غربی و هم در مسیر کریدورهای شمالی – جنوبی قرار گرفته است. با این حال، تمام این راهگذرها که شامل چندین مسیر نیز در داخل کشور می شوند، هم اینک مورد تهدید از سوی رقبای منطقه‌ای نیز قرار گرفته‌اند و گزارش‌های دریافتی، از تحولات اقتصادی در کشورهای اطراف ایران حکایت دارد که بخشی از آنها را می‌توان در رقابت با پروژه‌های کریدوری ایران و بخشی دیگر را در عقب ماندگی توسعه روابط اقتصادی در حوزه لجستیک و حمل و نقل با شرق آسیا دانست.
در روزهای اخیر، کاخ سفید به طور گسترده در تلاش است تا گروه۲۰ را به عنوان یک مجمع بین المللی تقویت کند و درحالی که روساء جمهور چین و روسیه تصمیم گرفتند در نشست این گروه شرکت نکنند؛ رئیس جمهور آمریکا در اجلاس جی ۲۰ که در دهلی نو برگزاری شد در کنار سران کشورهای حاضر در این نشست از پروژه زیرساختی بین‌المللی بزرگی برای اتصال هند، خاورمیانه و اروپا از طریق راه آهن و خطوط کشتیرانی و از مسیر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، خبر داد و اعلام کرد که اردن و اسرائیل نیز در این پروژه بزرگ حضور خواهند داشت تا اتصال جنوب آسیا از راه بنادر هند و از طریق خاک کشورهای عربی خاورمیانه و اسرائیل به اروپا متصل شود.
جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در این باره گفته است که این پروژه یک طرح بزرگی و یک معامله واقعاً بزرگ است. این پروژه یک کریدور اقتصادی در تبدیل خاورمیانه به منطقه‌ای مرفه‌تر، باثبات‌تر و یکپارچه‌تر نسبت به گذشته کمک می‌کند و ما در راه آهن و خطوط کشتیرانی از هند به اروپا سرمایه گذاری خواهیم کرد که از طریق عربستان سعودی، امارات، اردن و اسرائیل به یکدیگر متصل خواهند شد. در حقیقت براساس این طرح هند از طریق عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اردن و اسرائیل و سپس به اروپا متصل خواهد شد و چین و روسیه و ایران و حتی ترکیه از مسیر تجاری شرق به غرب حذف خواهند شد.
در واقع آمریکا از فرصت این مجمع بین المللی در غیاب چین و روسیه استفاده کرده تا به نوعی در مقابل رقبای سیاسی و اقتصادی خود یعنی روسیه و چین با ایجاد کریدور جدید به اهداف خود دست یابد. رئیس‌جمهور آمریکا که این پروژه را به‌همراه رهبران هند، عربستان‌سعودی، امارات، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن و کمیسیون اروپا اعلام کرد، تلاش دارد تا این پروژه را جایگزین طرح جاده ابریشم جدید چین کند. اما این تنها هدف بایدن از این توافق نیست. رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد تا در حاشیه هدف اصلی پروژه (تحت فشار قرار‌دادن چین)، عربستان را به نزدیکی بیشتر به رژیم اسرائیل ترغیب کند.
این توافق چند‌جانبه از چند جهت بر تجارت خارجی ایران اثر خواهد گذاشت. یکی از نتایج این پروژه به طور جدی دور زدن ایران با وجود موقعیت استراتژیک خویش و کاهش نقش و کمک به انزوای این کشور در تجارت بین‌المللی به عنوان کشوری که در تلاش است نزاع خویش با آمریکا را همچنان حفظ کند، خواهد بود. با این طرح عملاً ایران و روسیه جایی در تجارت بین‌المللی نخواهند داشت و ایران به عنوان بازیگری که قدر فرصت‌های ژئوپلیتیک خود را نمی‌داند و در طرح کمربند جاده چین هم جایگاه قابل توجهی ندارد و خطوط ارتباطی و نقاط اتصال آن طرح هم از شمال و جنوب ایران می گذرند.
البته با توجه به معطلی قریب به یک دهه توسعه بندر چابهار به دست هندی ها، هم اینک این فرضیه بیش از پیش تقویت شده است که هندی ها با توجه به مسیر کریدور جدید هندی – عربی، اساساً تمایل و عجله‌ای برای توسعه این بندر مهم اقیانوسی در ایران ندارند. چرا که آنها می دانند که ایران با چین به عنوان یک رقیب مهم راهبردی، ارتباط تجاری بلند مدتی را برقرار کرده است.
تحولات پیرامونی اقتصاد ایران حول محور کریدورها یا شراکت با چین به این موارد ختم نمی‌شود. به عنوان مثال هم اینک اماراتی‌ها به دنبال توسعه روابط با چین حول محور انرژی هستند. از سوی دیگر تحولات نظامی و سیاسی در شمال غربی ایران یعنی منطقه ارمنستان و آذربایجان نیز از یک منظر ریشه در توسعه یک کریدور شرقی- غربی دیگر با محوریت ترکیه دارد. این اتفاق باعث خواهد شد که ایران از منافع ترانزیت کالاهای چینی به اروپا نیز بی‌بهره شود. در صورت موفقیت ترکیه در این پروژه، علاوه بر اینکه ایران یک فرصت طبیعی و پرسود را برای همیشه از دست خواهد داد، جایگاه ژئوپلیتیکی ایران به شدت تهدید خواهد شد.
مجموع این موارد، بیش از پیش این نکته را به دستگاه‌های دیپلماسی، اقتصادی و بالاخص مجموعه های تابعه وزارت راه یادآور می‌شود که رقابت‌های اقتصادی منطقه وارد دور جدید و پرسرعتی شده و به نظر می‌رسد دوره اتحادهای بلندمدت به پایان رسیده و نباید مسائل را با دوگانه‌های کهنه تحلیل کرد و در صورت غفلت، می‌تواند فرصت‌های بی بدیل منطقه‌ای کشورمان را از بین ببرد. حضور ایران در بریکس و شانگهای که هر دو کشور چین و هند در آن نقش محوری دارند، می‌تواند حاوی یک فرصت و یک تهدید برای ایران باشد. اتفاقات روزهای گذشته نشان می‌دهد که هند سمت خود را در منازعات تجاری آمریکا و چین مشخص کرده است و احتمال زیاد دامنه رقابت هند و چین به این سازمان‌ها نیز کشیده خواهد شد و در نتیجه ممکن است اهدافی که ایران برای عضویت در این پیمان‌ها روی آن حساب ویژه‌ای باز کرده، در میان‌مدت محقق نشود.
حمیدرضا یعقوبی آوینی
مدیر مسئول
پایگاه خبری صنعت لجستیک
دیدگاه شما